Bệnh Alzheimer: Triệu chứng, nguyên nhân, điều trị

Bệnh Alzheimer là bệnh sa sút trí tuệ thường gặp ở người lớn tuổi. Bệnh gây giảm, mất trí nhớ và rối loạn hành vi. Cùng tìm hiểu về bệnh Alzheimer thông qua bài viết dưới đây nhé!

 

1. Bệnh Alzheimer là gì?

Bệnh Alzheimer là một bệnh lý liên quan đến sự thoái hóa các tế bào thần kinh xảy ra ở não, bệnh diễn tiến nặng dần qua nhiều năm. Kết cục là dẫn đến sự suy giảm nhận thức và hành vi không phù hợp, đây là nguyên nhân phổ biến nhất gây ra sa sút trí tuệ.

Bệnh ảnh hưởng đến trí nhớ, suy nghĩ, cảm xúc, hành vi và kỹ năng xã hội. Bệnh Alzheimer có thể khiến các tế bào não teo lại và chết đi, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ thần kinh của người bệnh.

Tỷ lệ người mắc bệnh Alzheimer tăng rõ rệt theo độ tuổi:

• Tuổi từ 65 đến 74: 3%.
• Tuổi từ 75 đến 84: 17%.
• Tuổi từ 85 trở lên: 32%.

2. Nguồn gốc bệnh Alzheimer

Tên gọi Alzheimer được đặt theo tên của tiến sĩ Alois Alzheimer – người đầu tiên phát hiện và mô tả những tổn thương tại não của bệnh. Nguồn gốc của bệnh Alzheimer được cho là xuất phát từ:

• Sự hình thành từ từ những mảng amyloid và đám rối sợi thần kinh NFT trong não.
• Tình trạng mất liên kết giữa các nơron (tế bào thần kinh) tại vỏ não khiến khả năng suy nghĩ, hành vi và vận động của người bệnh bị ảnh hưởng.

3. Bệnh Alzheimer ảnh hưởng đến não như thế nào?

Hiện nay, các ảnh hưởng của bệnh Alzheimer đến vỏ não vẫn chưa được làm sáng tỏ hoàn toàn. Tuy nhiên, sự xuất hiện sớm và từ từ của các mảng amyloid và đám rối sợi thần kinh NFT khiến cho các Nơ-ron bị thay đổi cấu trúc, và dần chuyển sang trạng thái ngừng hoạt động.

Đồng thời, sự kết nối giữa các nơron bị tổn thương với nơron lành cũng sẽ bị cắt đứt làm ảnh hưởng đến chức năng của vỏ não. Các tổn thương thường bắt đầu từ 1 vùng nhỏ sau đó lan ra khắp não.

Khi số lượng tế bào thần kinh chết nhiều sẽ khiến mô não bị teo nhỏ lại. Đặc biệt, người bệnh Alzheimer giai đoạn cuối, thể tích não bị sụt giảm một các đáng kể.

4. Nguyên nhân gây ra bệnh Alzheimer

Hiện nay, nguyên nhân gây ra bệnh Alzheimer vẫn chưa được làm sáng tỏ hoàn toàn. Nhưng sự ảnh hưởng của mảng mảng amyloid và đám rối sợi thần kinh NFT được cho là yếu tố quan trọng trong bệnh nguyên của Alzheimer.

Ngoài ra, sự sụt giảm của các chất truyền tin hóa học trong não (acetylcholine) cũng đóng vai trò đáng kể trong việc hình thành bệnh. Điều này khiến khả năng dẫn truyền tín hiệu thần kinh giữa các nơron khác nhau trong não bị trì hoãn hoặc không xảy ra.

5. Các yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh Alzheimer?

Alzheimer là bệnh lý liên quan đến sa sút trí tuệ tiến triển kéo dài. Một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh gồm:

Tuổi tác

Tuổi tác được xem là yếu tố nguy cơ chính làm tăng nguy cơ mắc bệnh Alzheimer. Hầu hết bệnh nhân Alzheimer biểu hiện triệu chứng từ 65 tuổi trở ra và nguy cơ mắc bệnh sẽ tăng gấp đôi sau mỗi 1 năm.

Bệnh Alzheimer có thể do một số yếu tố rủi ro như tuổi tác

Tiền sử gia đình

Sự xuất hiện của bệnh Alzheimer có tính chất gia đình. Điều này có nghĩa là bạn sẽ có nguy cơ mắc bệnh cao hơn nếu có bố mẹ hoặc anh chị em ruột bị bệnh.

Tuy nhiên, bạn có thể cải thiện ảnh hưởng của yếu tố này thông qua điều chỉnh thói quen về giấc ngủ, bỏ hút thuốc.

Yếu tố di truyền

Hiện nay, kỹ thuật giải mã trình tự gen đã phát hiện được một số gen di truyền làm tăng nguy cơ xuất hiện bệnh Alzheimer. Tuy nhiên, khoảng 1% các trường hợp có gen Alzheimer xác định sẽ biểu hiện bệnh.

Chấn thương vùng đầu

Các chấn thương vùng đầu gây tổn thương hoặc chết một lượng đáng kể tế bào thần kinh. Điều này có thể là yếu tố làm tăng khả năng mắc bệnh Alzheimer trong tương lai.

Một số bệnh lý khác

Một số bệnh lý làm giảm khả năng tưới máu cho não khiến các nơron thần kinh bị kém nuôi dưỡng cũng có thể làm tăng nguy cơ mắc Alzheimer như:

• Bệnh tiểu đường.
• Tăng huyết áp.
• Xơ vữa động mạch.

6. Triệu chứng của bệnh Alzheimer

Về trí nhớ

Tình trạng mất trí nhớ là một trong các triệu chứng phổ biến của đến bệnh Alzheimer diễn tiến chậm và ngày càng trở nên tồi tệ hơn, đến mức gây cản trở cuộc sống và có thể ảnh hưởng đến khả năng hoạt động hàng ngày của người bệnh.

Triệu chứng mất trí nhớ có thể biểu hiện từ nhẹ tới nặng như:

• Đôi lúc gặp khó khăn khi nhớ tên, từ ngữ hoặc nơi để đồ vật.
• Lặp đi lặp lại các câu nói và câu hỏi.
• Quên các cuộc hẹn, cuộc trò chuyện hoặc sự kiện.
• Đặt nhầm đồ vật ở những nơi không hợp lý.
• Bị lạc ở những nơi họ từng biết rõ.
• Quên tên các đồ vật hàng ngày và các thành viên trong gia đình.
• Gặp khó khăn trong việc tìm đúng từ cho đồ vật, bày tỏ suy nghĩ hoặc tham gia vào các cuộc trò chuyện.
• Hoàn toàn mất khả năng giao tiếp.
• Nhớ nhầm (nhầm các chi tiết, nội dung); bịa chuyện (ảo giác về trí nhớ).
• Vong ngôn, vong tri, vong hành.

Tuy nhiên, ở người cao tuổi, cần phân biệt tình trạng mất trí nhớ do bệnh và do sự lão hóa. Suy giảm trí nhớ do tuổi tác thì người cao tuổi có thể quên ngay lúc ấy, nhưng một thời gian khoảng vài tiếng sau sẽ nhớ lại được.

Về suy nghĩ

Bệnh Alzheimer gây khó khăn trong việc tập trung và suy nghĩ, đặc biệt về các con số như quản lý tài chính, cân đối sổ sách, thanh toán đúng hạn hóa đơn, thậm chí có thể không nhận ra và xử lý các con số.

Ngoài ra, người bệnh sẽ khó duy trì sự chú ý và tập trung, khiến giảm khả năng ghi nhớ thông tin mới, khó suy nghĩ một cách logic và khó thực hiện các nhiệm vụ nhiều bước như mặc quần áo.

Có thể có những hoang tưởng: đặc biệt là nghĩ mình bị mất tiền, mất đồ, nghĩ có người khác (người thân, hàng xóm) lấy trộm tiền hoặc đồ của mình.

Đưa ra phán quyết và quyết định

Suy giảm khả năng đưa ra quyết định và phán đoán hợp lý trong các tình huống hàng ngày cũng là một triệu chứng của bệnh Alzheimer.

Ví dụ, một người khi mắc bệnh Alzheimer có thể đưa ra những lựa chọn quần áo không phù hợp với loại thời tiết hoặc có thể không biết cách xử lý thức ăn đang cháy trên bếp.

Thay đổi hành vi

Các hoạt động hằng ngày được thực hiện theo thứ tự cũng trở nên khó khăn đối với bệnh nhân mắc Alzheimer.

Ở giai đoạn nặng, bệnh nhân có thể quên cách thực hiện các công việc cơ bản như thứ tự mặc quần áo, tắm rửa hoặc các bước chuẩn bị bữa ăn.

Những thay đổi về não bộ trong bệnh Alzheimer có thể ảnh hưởng đến tâm trạng và hành vi dẫn đến:

• Trầm cảm
• Mất hứng thú với các hoạt động và tự cô lập mình với xã hội bên ngoài.
• Không tin tưởng vào người khác.
• Tức giận hoặc gây hấn.
• Thói quen sinh hoạt và giấc ngủ bị thay đổi, đảo lộn.
• Ảo giác.
• Hay bỏ đi lang thang.
• Hoang tưởng, chẳng hạn như tin rằng một cái gì đó đã bị đánh cắp.

7. Các giai đoạn của bệnh Alzheimer

Triệu chứng của bệnh Alzheimer thường xuất hiện từ từ, có thể kéo dài hàng chục năm cho đến khi triệu chứng lâm sàng rõ ràng. Tùy theo biểu hiện của bệnh mà Alzheimer được chia thành 3 giai đoạn gồm:

Bệnh Alzheimer nhẹ

Alzheimer giai đoạn nhẹ được xác định khi các triệu chứng của bệnh bắt đầu rõ rệt. Người bệnh thường được chẩn đoán ở giai đoạn này với các biểu hiện như:

• Thường xuyên quên các sự việc mới xảy ra, hay lẫn lộn.
• Dễ đi lạc.
• Mất nhiều thời gian để hoàn thành các công việc hàng ngày.
• Thay đổi tính cách.

Bệnh Alzheimer trung bình

Ở giai đoạn Alzheimer mức độ trung bình, các tổn thương thường xảy ra ở vùng kiểm soát ngôn ngữ, ý thức và cảm giác. Điều này khiến bệnh nhân xuất hiện các triệu chứng như:

• Tình trạng mất trí nhớ nặng dần, thậm chí không nhận ra người thân.
• Hành vi kỳ lạ, cư xử bốc đồng.
• Không tự chăm sóc được bản thân và xử lý được các tình huống phát sinh trong sinh hoạt hàng ngày.
• Có thể bị ảo giác, hoang tưởng.

Bệnh Alzheimer nghiêm trọng

Đây là giai đoạn cuối của bệnh Alzheimer với sự hình thành mảng amyloid lan rộng khắp não khiến thể tích não giảm nghiêm trọng. Hầu hết người bệnh ở giai đoạn này không thể giao tiếp, đi lại mà phải phụ thuộc vào người thân chăm sóc đến hết đời.

8. Biến chứng của bệnh Alzheimer

Các triệu chứng của bệnh Alzheimer như mất trí nhớ, rối loạn ngôn ngữ, suy giảm khả năng phán đoán và những thay đổi khác ở não bộ ảnh hưởng trực tiếp đến việc duy trì sự độc lập trong hoạt động hàng ngày, vì vậy có thể khiến việc kiểm soát tình trạng sức khỏe trở nên khó khăn hơn.

Khi bệnh Alzheimer chuyển sang giai đoạn cuối, những thay đổi trong não có thể ảnh hưởng đến các chức năng thể chất như khả năng nuốt, cân bằng và kiểm soát nhu động ruột, bàng quang hoặc một số biến chứng khác như:

• Nhiễm trùng tiểu do việc đi tiểu không tự chủ.
• Té ngã, gãy xương.
• Loét tì đè.

9. Cách chẩn đoán bệnh

• Bệnh sử: tình trạng nhận thức sẽ được đánh giá thường quy ở người cao tuổi, tuy nhiên, có thể được đánh giá sớm hơn khi có sự than phiền của người nhà hoặc người bệnh về việc suy giảm trí nhớ và các chức năng nhận thức khác một cách tăng dần.
• Khám sức khỏe: Bác sĩ sẽ tiến hành kiểm tra sức khỏe tinh thần và thể chất bao gồm kiểm tra phản xạ, thị giác, thính giác, phối hợp, trí nhớ ngắn hạn, trí nhớ dài hạn, định hướng về địa điểm và thời gian.
• Chụp cộng hưởng từ (MRI) giúp xác định các dấu hiệu quan trọng như nhiễm trùng, xuất huyết não, nhồi máu não và các vấn đề về cấu trúc não.
• Chụp cắt lớp vi tính (CT) giúp bác sĩ tìm kiếm các đặc điểm bất thường trong não của bạn.

10. Khi nào cần gặp bác sĩ?

Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Nếu bạn cảm thấy sự suy giảm hoặc thay đổi về trí nhớ hoặc khả năng tư duy của bạn, điều này ảnh hưởng đến công việc hay các hoạt động thường ngày của bạn hãy đến gặp bác sĩ.

Khi quan sát thấy các thành viên trong gia đình có biểu hiện bất thường về trí nhớ hoặc nhận thức như quên tên người thân, khó tìm từ ngữ để gọi tên đồ vật, khó thực hiện các hoạt động bình thường hằng ngày nên lập tức liên hệ với bác sĩ.

Nơi khám chữa bệnh Alzheimer

Nếu gặp các dấu hiệu như trên, bạn có thể đến ngay các cơ sở y tế gần nhất, các phòng khám hay bệnh viện chuyên khoa Nội, Thần kinh, Tâm thần, Lão khoa. Hoặc bất kỳ bệnh viện đa khoa nào tại địa phương để được thăm khám kịp thời.

11. Các phương pháp chữa bệnh Alzheimer

Sử dụng thuốc

Hai loại thuốc được dùng để điều trị bệnh Alzheimer giúp giảm các triệu chứng về trí nhớ và những thay đổi về nhận thức khác gồm:

• Thuốc ức chế men cholinesterase: Là thuốc được đề nghị sử dụng hàng đầu khi có chẩn đoán Alzheimer giai đoạn nhẹ đến trung bình. Giúp cải thiện chức năng nhận thức, trí nhớ và giảm rối loạn hành vi như kích động, trầm cảm. Tuy nhiên thuốc cũng có những tác dụng phụ như tiêu chảy, buồn nôn, chán ăn và rối loạn giấc ngủ.
• Thuốc đối kháng thụ thể NMDA: Memantine (Namenda) nên được sử dụng đơn trị liệu khi thuốc nhóm ức chế cholinesterase không hiệu quả hoặc chống chỉ định. Tác dụng phụ có thể gặp là gây chóng mặt.

Ngoài ra, Aducanumab (Aduhelm) là kháng thể đơn dòng giúp làm chậm quá trình suy giảm nhận thức cũng được Cục Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm (FDA) phê duyệt điều trị một số trường hợp mắc bệnh Alzheimer vào năm 2021.

Điều trị không dùng thuốc

• Tập thể dục
• Tăng cường giao tiếp bằng lời nói, chia sẻ cảm xúc
• Liệu pháp âm nhạc, lao động trị liệu giúp giảm triệu chứng về rối loạn hành vi.

Tạo ra một môi trường an toàn

Thiết lập, củng cố các thói quen hàng ngày và cắt giảm các công việc đòi hỏi trí nhớ khiến bệnh nhân Alzheimer có một môi trường an toàn và dễ dàng hơn trong hoạt động:

• Giữ chìa khóa, ví, điện thoại di động và các vật có giá trị khác ở cùng một nơi trong nhà để không bị thất lạc.
• Kiểm tra và giữ thuốc ở một nơi an toàn.
• Sắp xếp tài chính để thanh toán và gửi tiền tự động.
• Cài đặt báo động cảm biến trên cửa ra vào và cửa sổ.
• Giữ ảnh và các đồ vật khác có ý nghĩa xung quanh nhà.
• Đảm bảo rằng người mắc bệnh Alzheimer mang theo căn cước công dân, điện thoại có theo dõi vị trí hoặc đeo vòng tay cảnh báo y tế. Lập trình các số điện thoại quan trọng vào điện thoại của người mắc bệnh.
• Lắp đặt tay vịn trên cầu thang và trong phòng tắm.
• Sử dụng giày, dép thoải mái cho người mắc bệnh Alzheimer để tránh té ngã.
• Sắp xếp đồ vật ngăn nắp để tránh đổ vỡ, hạn chế sử dụng thảm để tránh người bệnh bị trượt chân, té ngã.

12. Cách chăm sóc bệnh nhân Alzheimer

Bên cạnh việc điều trị đặc hiệu bệnh Alzheimer với thuốc và các liệu pháp y tế, quá trình chăm sóc bệnh nhân Alzheimer cũng góp phần nâng cao hiệu quả chữa bệnh và tăng cường chất lượng cuộc sống. Một số biện pháp chăm sóc Alzheimer gồm:

Chăm sóc hàng ngày

Bệnh Alzheimer có nhiều biểu hiện bệnh liên quan đến trí nhớ, nhận thức và hành vi. Vì thế, ngay từ khi bệnh bắt đầu tiến triển, bản thân bệnh nhân và gia định nên thực hiện các biện pháp chăm sóc sau:

• Duy trì các thói quen sinh hoạt hàng ngày như ăn uống, tắm rửa, thay quần áo trong 1 khung giờ nhất định.
• Lên danh sách các việc cần làm trong ngày.
• Đặt lịch nhắc uống thuốc đúng giờ.
• Cố gắng để bản thân người bệnh tự thực hiện các hoạt động hàng ngày trước khi nhờ sự giúp đỡ của người khác.
• Lựa chọn quần áo rộng rãi, dễ mặc như đồ có khóa kéo, nút bấm.

Giúp họ thay đổi giao tiếp và hành vi

Người bệnh Alzheimer thường khó kiểm soát được cảm xúc và hành vi nên dễ bị kích động, nổi nóng hay khó khăn trong giao tiếp. Vì thế, người thân cần giúp đỡ người bệnh thay đổi hành vi thông qua:

• Trấn an người bệnh, nói chuyện nhẹ nhàng, chậm rãi.
• Lắng nghe suy nghĩ của bệnh nhân.
• Để cho người bệnh được tự thực hiện các hoạt động sinh hoạt hàng ngày càng nhiều càng tốt.
• Bày trí nhà cửa gọn gàng với nhiều đồ vật, hình ảnh người bệnh yêu thích để giúp họ cảm thấy an toàn.
• Nói chuyện thường xuyên với bệnh nhân.

Giúp họ có lối sống lành mạnh và năng động

Để giảm tiến triển của các triệu chứng ở người bệnh Alzheimer, bạn có thể áp dụng việc thay đổi lối sống năng động, lành mạnh hơn cho họ như:

• Thường xuyên tổ chức các hoạt động gia đình như nấu ăn, làm vườn, tập luyện thể thao.
• Cho người bệnh nghe nhạc, vận động tích cực hàng ngày.
• Đi dạo cùng bệnh nhân hàng ngày.
• Lựa chọn các thực phẩm lành mạnh, tốt cho sức khỏe cho mỗi bữa ăn.

Đảm bảo an toàn tại nhà

Điều quan trọng trong chăm sóc bệnh nhân Alzheimer và hạn chế các chấn thương không đáng có là bài trí và thiết kế ngôi nhà an toàn hơn cho người bệnh như:

• Bổ sung tay vịn cho cầu thang để người bệnh dễ dàng di chuyển.
• Trải thảm trên các bậc thang, đánh dấu với màu sắc sặc sỡ để bệnh nhân dễ dàng nhận biết.
• Sắp xếp đồ đạc trong nhà gọn gàng, tạo không gian di chuyển rộng rãi.
• Lắp đặt ổ điện an toàn và miếng dán tại mép bàn ghế, cửa ra vào.
• Thường xuyên mở rèm cửa để tối ưu nguồn ánh sáng vào trong nhà.

13. Biện pháp phòng ngừa

Dưới đây là một số cách bạn có thể thực hiện để giảm nguy cơ mắc bệnh Alzheimer:

• Quan trọng nhất là việc điều chỉnh yếu tố nguy cơ có thể thay đổi được như ngưng hút thuốc lá, giảm uống rượu bia, điều chỉnh lối sống để giảm stress.
• Luyện tập thể dục đều đặn: giúp máu và oxy được lưu thông lên não tốt hơn, cải thiện tâm trạng và duy trì sức khỏe xương khớp, tim mạch. Tập thể dục còn thúc đẩy giấc ngủ ngon, ngăn ngừa táo bón.
• Chế độ ăn uống: một thực đơn cân bằng các nhóm chất dinh dưỡng giúp tăng cường sức khỏe não bộ. Khuyến khích uống nhiều nước mỗi ngày để tránh táo bón.
• Thực hiện điều trị và kiểm soát một số bệnh liên quan như huyết áp, tiểu đường giúp giảm nguy cơ mắc bệnh tim và đột quỵ.