Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD): Dấu hiệu, nguyên nhân, điều trị

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) là một dạng rối loạn tâm thần khá phổ biến. Người mắc rối loạn ám ảnh cưỡng chế thường bị suy giảm chất lượng cuộc sống. Hãy tìm hiểu thêm về nguyên nhân và cách điều trị rối loạn ám ảnh cưỡng chế qua bài viết bên dưới nhé!

 

1. Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) là gì?

OCD là viết tắt của Obsessive-Compulsive Disorder hay còn được gọi là rối loạn ám ảnh cưỡng chế.

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) là một dạng rối loạn tâm thần. Người mắc rối loạn ám ảnh cưỡng chế sẽ luôn có những suy nghĩ, cảm giác gợi nhắc họ tới những hình ảnh lặp đi lặp lại và dai dẳng (ám ảnh) và thôi thúc họ buộc phải thực hiện những hành vi (cưỡng chế).

Những suy nghĩ ám ảnh này thường quá mức so với thực tế và mang tính cực đoan mặc dù người bệnh không mong muốn điều này. OCD thường là một tình trạng kéo dài suốt đời (mạn tính) nhưng các triệu chứng có thể xuất hiện và biến mất theo từng thời điểm.

2. Dấu hiệu của bệnh OCD

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) là một bệnh lý ít được chú ý và thường bị bỏ qua, dẫn đến sự trầm trọng và khó khăn trong việc điều trị. Dấu hiệu nhận biết bệnh này thường rất mơ hồ và tùy thuộc vào mức độ nghiêm trọng của rối loạn.

Dưới đây là một số dấu hiệu phổ biến của OCD:

Rửa tay quá kỹ: Người bệnh thường xuyên bị ám ảnh về sự lây lan vi khuẩn trên tay, dẫn đến việc rửa tay và lau chùi bàn tay một cách kỹ càng. Họ thường tỏ ra lo lắng và sợ hãi về sự lây lan mầm bệnh từ môi trường xung quanh.

Kiểm tra mọi thứ: Người bệnh OCD thường xuyên kiểm tra mọi thứ nhiều hơn người bình thường, cảm thấy bất an và cần kiểm tra lại nhiều lần mới thấy an tâm.

Dọn dẹp nhà theo nguyên tắc: Họ có những nguyên tắc dọn dẹp nhà cửa riêng và bắt buộc phải tuân theo, luôn giữ nhà cửa sạch sẽ dù mệt mỏi.

Ám ảnh về con số: Họ thường bị ám ảnh bởi các con số, gây phiền phức cho mọi người xung quanh khi yêu cầu họ nghiêm túc với những con số.

Khả năng tổ chức cực kỳ tốt: Tuy nhiên, khả năng tổ chức của họ cũng có thể gây ra rắc rối cho người xung quanh, bởi sự chi tiết quá mức và làm chậm tiến độ công việc.

Phóng đại về vấn đề bạo lực: Người bệnh OCD có thể bị ám ảnh bởi nỗi sợ hãi về bạo lực, không dám ra nơi công cộng vì sợ bị bạo hành.

Ám ảnh về tình dục: Có những suy nghĩ bất thường về xu hướng tình dục, như muốn quan hệ với người lạ, trẻ em hoặc người đồng giới.

Dằn vặt về các mối quan hệ: Người bệnh OCD thường lo lắng về các mối quan hệ, sợ làm tổn thương đối phương và luôn muốn biết suy nghĩ của đối phương.

Kỳ vọng về sự bảo đảm: Người bệnh OCD thường không tin tưởng vào quyết định của bản thân và thường hỏi ý kiến của mọi người xung quanh.

Cực kỳ ghét soi gương: Người mắc chứng OCD thường có biểu hiện liên quan đến hội chứng mặc cảm ngoại hình, ghét soi gương hoặc khi soi thì rất miễn cưỡng.

3. Phân biệt giữa OCD và OCPD

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) và rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế (OCPD) là hai dạng khác nhau của rối loạn tâm thần mặc dù chúng có tên gọi tương đối giống nhau.

Rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế (OCPD) là một dạng rối loạn nhân cách. Người mắc rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế yêu thích việc đặt ra những quy tắc, quy định và thực hiện nó.

Họ thường rất khó linh hoạt hay cởi mở trong mọi việc vì những tiêu chuẩn khắt khe mà bản thân đặt ra. Người mắc rối loạn nhân cách ám ảnh cưỡng chế có mối bận tâm sâu sắc với tính tổ chức, kiểm soát và cầu toàn.

4. Nguyên nhân gây bệnh OCD

Di truyền

Mặc dù các nhà khoa học chưa tìm ra được một gen cụ thể nào có thể gây ra OCD, tuy nhiên, theo nghiên cứu, một người có nguy cơ mắc OCD cao hơn nếu trong gia đình hạt nhân (gồm ba, mẹ, anh, chị, em ruột) có mắc OCD, nhất là khi người thân đó mắc OCD ở thời ấu thơ hoặc thiếu niên.

Bất thường sinh hóa thần kinh

Bất thường chuyển hóa cortico-striato-thalamo-cortical (CSTC) ở vùng vỏ não, thùy trán còn thể hiện ở thay đổi thụ thể serotonergic, dopaminergic. Theo một số nghiên cứu, đây có thể là nguyên nhân gây các triệu chứng OCD ở người bệnh.

Nhiễm trùng thần kinh ở trẻ em có liên quan tới liên cầu

Trẻ em mắc nhiễm trùng thần kinh có liên quan tới liên cầu sẽ xuất hiện các biểu hiệu rối loạn tâm thần kinh. Biểu hiện của tình trạng này có thể bao gồm sự xuất hiện đột ngột của các triệu chứng OCD kèm theo các biểu hiện chính của bệnh nhiễm liên cầu (như viêm họng, sốt phát ban…).

Các nguyên nhân khác

Các nguyên nhân khác có thể dẫn đến biểu hiện OCD của người bệnh là:

• Sự thay đổi hormone (ở phụ nữ chu sinh hoặc sắp có kinh).
• Căng thẳng, chấn thương tâm lý.

5. Biến chứng của hội chứng OCD

Rối loạn cưỡng chế có thể để lại nhiều hậu quả gặp nhiều vấn đề trong cuộc sống như:

• Mất quá nhiều thời gian trong ngày để thực hiện các hành vi hoặc nghi thức cưỡng chế.
• Gặp các vấn đề khác về sức khỏe như viêm da do rửa tay liên tục, rối loạn ăn uống do những yêu cầu khắt khe trong chế độ ăn.
• Khó khăn khi làm việc và sinh hoạt trong tập thể.
• Có ý nghĩ hoặc hành vi tự sát.
• Chất lượng cuộc sống suy giảm.

6. Cách chẩn đoán bệnh

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) là một bệnh lý gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống của người bệnh và những người xung quanh.

Khởi phát chủ yếu ở độ tuổi 15-25, tỷ lệ nam phát bệnh sớm hơn nữ nhưng tỷ lệ nữ mắc bệnh lại cao hơn. Bệnh này gây ra nhiều rắc rối, ảnh hưởng đến công việc, ngoại hình, tăng xung đột trong xã hội, thậm chí gây hại cho mọi người xung quanh bởi suy nghĩ tiêu cực.

Dù có nhiều dấu hiệu để nhận biết, nhưng các dấu hiệu này chỉ mang tính tương đối. Để xác định chính xác tình trạng của bản thân, người bệnh cần đến bệnh viện để kiểm tra, thăm khám.

Để đánh giá căn bệnh này, bác sĩ chủ yếu dựa vào các biểu hiện lâm sàng. Vì vậy, người bệnh nên trung thực thông báo với bác sĩ tất cả những vấn đề mình đang gặp phải để quá trình chẩn đoán diễn ra thuận lợi và chính xác nhất.

Quá trình chẩn đoán chứng rối loạn ám ảnh cưỡng bức thường được thực hiện với bác sĩ tâm lý hoặc bác sĩ chuyên khoa thần kinh. Thời gian chẩn đoán có thể nhanh hay lâu phụ thuộc vào sự tin tưởng của người bệnh đối với bác sĩ.

Đặc biệt đối với trẻ em, trẻ cần nhiều thời gian hơn để giãi bày được tất cả những vấn đề mà không lo lắng sợ hãi. Bác sĩ cũng như người nhà bệnh nhân cần phải kiên nhẫn trong quá trình chẩn đoán.

Bệnh rối loạn ám ảnh cưỡng chế không khó nhận ra nếu người thân, gia đình và bạn bè quan tâm, chú ý nhiều hơn đến người bệnh. Việc chẩn đoán sớm tình trạng này sẽ giúp người bệnh sớm tiếp thu trị liệu và thoát khỏi căn bệnh tâm lý này.

7. Khi nào cần gặp bác sĩ?

Các dấu hiệu cần gặp bác sĩ

Bạn cần gặp bác sĩ ngay nếu có các biểu hiện của bệnh OCD và chúng gây ảnh hưởng nhiều chất lượng cuộc sống của bạn như:

• Bạn tiêu tốn nhiều giờ đồng hồ chỉ để thực hiện các hành vi hoặc nghi lễ cưỡng bức.
• Hạn chế tiếp xúc với mọi người xung quanh.
• Bạn có ý nghĩ, hành vi tự sát.
• Gây ra các bệnh lý khác vì các biểu hiện của OCD như viêm da, rối loạn ăn uống, trầm cảm.

8. Các phương pháp chữa bệnh OCD

Tâm lý trị liệu

Tâm lý trị liệu là phương pháp điều trị thường được sử dụng cho bệnh OCD. Trong đó, liệu pháp phòng ngừa tiếp xúc và phản ứng (ERP), thuộc nhóm liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT) là được áp dụng phổ biến cho rối loạn này.

Liệu pháp EX/RP liên quan đến việc dần dần cho người bệnh thực hiện các tình huống thường xuyên gây ra nỗi ám ảnh cho họ (như tiếp xúc với bụi bẩn) và yêu cầu họ học cách chống lại sự thôi thúc thực hiện các hành vi, nghi lễ cưỡng bức (như rửa tay).

Sử dụng thuốc

Thuốc điều trị bệnh OCD tương tự các thuốc điều trị cho người bệnh trầm cảm nhưng được sử dụng với liều hàng ngày cao hơn. Đôi khi phải mất 8 – 12 tuần để thuốc bắt đầu có tác dụng. Các loại thuốc thường được sử dụng là:

• Clomipramin (Anafranil) cho người lớn và trẻ em từ 10 tuổi trở lên.
• Fluoxetin (Prozac) cho người lớn và trẻ em từ 7 tuổi trở lên.
• Fluvoxamin cho người lớn và trẻ em từ 8 tuổi trở lên.
• Paroxetin (Paxil, Pexeva) chỉ dành cho người lớn.
• Sertralin (Zoloft) dành cho người lớn và trẻ em từ 6 tuổi trở lên.

Các điều trị khác

Ngoài liệu pháp tâm lý và điều trị thuốc, người bệnh OCD có thể được điều trị theo một số phương pháp khác như chương trình điều trị toàn diện nội trú và ngoại trú để nhấn mạnh các quy tắc trị liệu ERP, liệu pháp kích thích từ trường xuyên sọ (TMS), kích thích não sâu (DBS).

9. Biện pháp phòng ngừa

Tuy OCD là một bệnh lý mạn tính nhưng bạn có thể phòng ngừa các triệu chứng OCD hoặc cải thiện các triệu chứng bằng cách:

• Tìm hiểu về OCD: việc hiểu về OCD tiếp thêm động lực cho người bệnh tuân thủ đúng các nguyên tắc điều trị bệnh OCD.
• Tham gia các nhóm hỗ trợ sức khỏe tinh thần: tiếp xúc với những người mắc OCD khác giúp họ mạnh mẽ và tiếp nhận được nhiều kinh nghiệm để đối phó và sống chung với OCD.
• Bắt đầu các thói quen lành mạnh: những thói quen lành mạnh như tập thể dục, thiền giúp họ có được sức khỏe tinh thần và thể chất tốt hơn để chống lại các triệu chứng OCD.
• Quản lý stress: giúp người bệnh giảm bớt căng thẳng trong cuộc sống cũng như do bệnh OCD mang lại.
• Tiếp tục duy trì các hoạt động thường ngày: cố gắng sinh hoạt bình thường các hoạt động cần thiết và duy trì chúng giúp cuộc sống của người mắc OCD không bị cản trở.